Гендер зўравонлик ҳодисасига жавоб беришда идоралараро ёндашув тушунчаси ҳуқуқни муҳофаза қилиш (ички ишлар органлари, прокуратура ва судлар) ва соғлиқни сақлаш, психологик ва ижтимоий фаровонликни таъминлаш (лекин бу соҳалар билан чекланмаган ҳолда) соҳасида ишлайдиган турли муассасалар вакилларининг шошилинч ва келишилган иштирокини назарда тутадиган яхлит ва мувофиқлаштирилган ёндашувни назарда тутади. Гендер зўравонлигига идоралараро жавоб бериш идоралараро шерикчилик ва ҳамкорликка асосланади, бу еса ГЗка қарши курашиш ва тегишли шериклар томонидан белгиланган тамойиллар ва стандартларга риоя қилиш учун умумий ёндашувни талаб қилади.

Гендер зўравонлигидан азият чеккан шахсларнинг эҳтиёжларини қондиришда асосий тармоқлар ва хизматларнинг турли роллари ва мажбуриятларини ҳисобга олган ҳолда, гендер зўравонлигидан азият чеккан шахслар манфаати учун асосий хизматларни сифатли, ўз вақтида ва самарали тақдим этишни таъминлаш учун мувофиқлаштирилган жавоб чоралари зарур.
Гендер зўравонлигига қарши курашни идоралараро мувофиқлаштириш ҳар бир хизмат учун аниқ вазифаларни, турли хизматлар ўртасидаги алоқа/тармоқни, жабрланган шахсни бир хизматдан бошқасига йўналтириш усулларини, муаммоларни ҳал қилиш усулларини ва мулоқот қилишнинг аниқ қоидаларини белгилайди.

Мувофиқлаштирилган хизматларни тақдим этиш жабрланганларни "чалкаш" вазиятга тушиб қолишидан, қайта виктимлашувдан (қурбон бўлишдан), саволларни такрорлашдан, турли хил маълумотларни тақдим этишдан ёки жабрланганларни кейинги чоралар билан ортиқча юклашдан сақлайди. Мувофиқлаштирилган хизматлар гендер зўравонлигидан жабрланган шахсларнинг ҳуқуқлари барча хизмат кўрсатувчи провайдерлар томонидан ҳурмат қилинишини ва улар бир хил сифатли шунга ўхшаш хизматларни олишларини таъминлайди, шу билан бирга жабрланган шахслар тўғрисидаги маълумотларнинг хавфсизлиги, ҳимояланганлиги, қадр-қиммати ва махфийлигини таъминлайди.

Гендер зўравонликка идоралараро жавоб қайтариш ёндашуви қўйидаги принциплар асосида амалга оширилиши керак .

Жабрланувчининг эҳтиёжларига қаратилган ёндашув. Гендер зўравонликка идоралараро жавоб қайтариш жараёнига жалб қилинган барча хизмат кўрсатувчилар учун гендер зўравонлик жабрланувчиларининг ҳуқуқлари, эҳтиёжлари ва истаклари устувор аҳамият касб этиши керак.

Ҳамкорлик. Гендер зўравонликка идоралараро жавоб қайтариш жараёнига жалб қилинган ташкилотлар/ муассасалар ўртасида ўзаро самарали ҳамкорлик ва мувофиқлашув ўрнатилишини назарда тутади.

Жамоавий бошқарув. Идоралараро аралашув ва қайта йўналтириш, ҳаракатлар стратегияси ва режалари, шу жумладан, дастурларни режалаштириш, амалга ошириш, мониторинг қилиш ва баҳолашга тегишли бўлган қоидалар жамоавий иштирок этиш асосида, хусусан, бенефициар (фойда олувчи)лар иштирокида (қўлланилиши мумкин бўлган ҳолларда) амалга оширилиши керак.
Стратегик режалаштириш. Жамиятдаги гендер зўравонлик ҳодисаси билан курашишга қаратилган сиёсат ва дастурлар ҳар бир иштирок этувчи ташкилотнинг функционал жавобгарлигини кўрсатувчи аниқ мақсадлар ва ҳаракатлар билан умумий идоралараро стратегиялар тоифасига ўтказилиши керак.

Хизматларнинг мажмуалиги. Аралашув ва қайта йўналтириш тартиб-тамойиллари, шунингдек, ҳимоя чоралари ягона услубга асосланган соҳалараро ёндашувни талаб этади.

Олдини олиш. Самарадор кенг қамровли гендер зўравонликка идоралараро жавоб қайтариш ёндашуви ўз ичига устувор аҳамият сифатида зўравонликнинг олдини олиш ва профилактикани ҳам олади.

Ҳисобдорлик. Хизматларни кўрсатувчи барча ташкилотлар ва улар томонидан амалга оширилган тадбирлар ўзаро келишилган дастурлар ва қоидаларни амалга ошириш ва бажариш, ҳамда ўз фаолиятида устувор принципларга риоя қилиш мақсадида умумий маълумот базаси учун ҳисобдорликни таъминлаш.

Барқарорлик. Гендер зўравонликка жавобан идоралараро кенгашиб ҳаракат қилаётган муассасалар/ ташкилотлар, сиёсий ўзгаришларга, кадрлар алмашинуви ва кадрлар қизиқиши етишмаслигидан қатъи назар, барқарорлик ёндашувни амалга ошириш ва таъминлаш учун барча шарт-шароитларни яратишлари керак.

Гендер зўравонлик ходисаси хақида сигнал келиб тушганда идоралараро жавоб бериш жамоаси зудлик билан ўз фаолиятини бошлаши керак.

Гендер зўравонликка жавобан идоралараро жамоалари - бу хамжамият (махалла) доирасида аёлларга ва қизларга нисбатан зўравонликка жавобан чораларни амалга ошириш мақсадида ягона келишув асосида ва мувофиқлаштирилган фаолиятни олиб борувчи ҳамкорлар/ манфаатлари ўхшаш шахслар гуруҳлари.

Гендер зўравонликка жавобан идоралараро жамоаларида иштирок- жабрланувчиларига асосий хизматлар тақдим этиш ёки ёрдам кўрсатиш ваколатига ҳамда асосий мақсади бўлган давлат ва нодавлат идоралар, муассасалар ва ташкилотларнинг иштирокини ўз ичига олади.

Бундай жамоаларнинг фаолиятлари асосан зўравонликнинг ҳар бир ходисасига самарали жавоб қайтаришга қаратилган ва ҳукуматнинг гендер зўравонликка оид сиёсатни қабул қилишига кўмаклашиши мумкин

Гендер зўравонликка жавобан стандарт операцион иш тартибларида бу жамоа “хизмат тақдим этувчи” сифатида белгиланган. Хизмат тақдим этувчи – гендер зўравонлик ва тазйиқ жабрланувчисига қонунда белгиланган ёки касбий фаолияти билан боғлиқ булган аниқ мақсадли ёрдам кўрсатувчи давлат ва нодавлат, жамоат ташкилотлори ҳамда маҳсус малакага эга бўлган мутахассислардир.

Уларнинг хизматлари жабрланувчига гендер зўравонликни бошидан кечирганлик натижасида юзага келган эхтиёжларни қондиришга йўналтирилади. Хизмат тақдим этувчиларни хизматлар мажмуалари беғараз (давлат ва жамоат ташкилотлар) ва пулли шаклларда (нодавлат, хусусий ташкилотлар) кўрсатилиб, жабрланувчини ўз ихтиёрига асосан таклиф қилиниши мумкин.

Давлат органлари ҳукукий-ташкилий шаклдаги хизмат тақдим этувчилар – давлатнинг қонунлари билан белгиланган ҳуқуқ ва имкониятлар, эркинликлар кафолатлари ва ҳукуматнинг ижро сиёсатига асосан фаолият юритиб келаётган вазирликлар ва идоралар, қўмиталар, уларнинг худудий бўлинмалари ҳамда уларнинг негизида марказлар ва ҳоказо. Бу ташкилотлар томонидан тақдим этилган хизматлар “давлат хизматлари”, деб аталади.

Нодавлат, тижорат, хусусий ҳуқуқий-ташкилий шаклдаги хизмат тақдим этувчилар – тадбиркорлик субъектлари хисобланиб, ўз фаолиятидан даромад олиш мақсадини қўйган. Гендер зўравонлик жабраланувчиларига талаб қилинадиган хизматни тақдим этиш учун рўйҳатдан ўтган, лицензия, сертификат, маҳсус тайёргарлигини тасдиқловчи дипломга эга бўлишлари лозим.

Нодавлат нотижорат, жамоат ташкилотлари ҳуқуқий-ташкилий шаклдаги хизмат тақдим этувчилар - жамиятда ижтимоий ҳимояга муҳтож гуруҳларга (аёлларга, болаларга, ногиронларга ва бошқа) мансуб бўлган инсонларни манфаатларни ҳимоялашни ўз олдига асосий мақсад қуйган ташкилотлар, бирлашмалар ва ташаббускор жамоалар. Ҳайрия маблағлари эвазига фаолият юритадилар.

Барча хизмат тақдим этувчиларнинг фаолияти жабрланувчиларни мажмуавий, шу жумладан ҳуқуқий, тиббий, ижтимоий ва психологик эҳтиёжларни қондирилишига қаратилган бўлиши лозим.

Ҳуқуқни муҳофаза қилиш хизматини тақдим этувчилар — давлат/ҳукумат хизматчиси, прокуратура, ички ишлар органларининг ходими, ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатчи, суд маъмурияти, адвокат, адвокат ёрдамчиси, гендер зўравонликни бошидан кечирган жабрланувчига ижтимоий хизматлар кўрсатувчи ташкилотларнинг ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш бўйича ходимлари.

Тиббий хизмат тақдим этувчилар — мунтазам равишда тиббий хизматларни тақдим этувчи жисмоний ёки юридик шахс. Индивидуал тиббий хизмат кўрсатувчи тиббиёт, тиббий-санитар ходими ёки бошқа соғлиқни сақлаш бўйича мутахассис ёки соғлиқни сақлаш масалалари борасида малакага эга бирон-бир ўқитилган шахс бўлиши мумкин. Тиббий хизматлар тақдим этувчи муассасаларга касалхоналар, клиникалар, оилавий шифокорлик пунктлари, шаҳар ва қишлоқ оилавий поликлиникалари, Репродуктив саломатлик маркази, перинатал марказлар, акушерлик ва гинекология, травматология, шошилинч тиббий ёрдам марказлари ва бошқа хизмат кўрсатиш пунктлари киради. Бирламчи тиббий-санитар ёрдам кўрсатувчилар таркибига тиббиёт ҳамширалари, доялар, оилавий шифокорлар ва бошқа мутахассислар киради. (ЖССТнинг клиник ва сиёсий тавсиялари глоссарийидаги таърифлар).

Психологик хизмат тақдим этувчилар — амалий психология соҳасида махсус тайёргарликка эга бўлган ва мунтазам равишда психологик хизматлар тақдим этувчи жисмоний шахс ёки муассаса. Якка тартибдаги психологик хизмат тақдим этувчи бўлиб, психолог-маслаҳатчи, психотерапевт ёки инқирозли вазиятларда хотин-қизларга ёрдам бериш масалаларида малакага эга бўлган бирон-бир махсус ўқитилган шахс.

Ижтимоий хизмат тақдим этувчилар — гендер зўравонлик жабрланувчиларнинг (ва уларнинг оиласи) оғир вазиятлардан чиқиб кетиши, маргинализацияси ва ижтимоий четланишларининг олдини олиш мақсадида уларнинг ижтимоий эҳтиёжларини қондириш бўйича чора-тадбирлар мажмуини таъминлайдиган давлат муассасалари ва фуқаролик жамияти субъектлари, шу жумладан нодавлат нотижорат ташкилотлари. Махалла қўмитаси қошида фаолият олиб борувчи масъул ходимлар (профилактика инспектор, оилавий шифокор ва патронаж хамширалар бундан мустасно) ижтимоий хизмат тақдим этувчилар сифатида эътироф этиладилар.

Мувофиқлаштирилган комплекс хизматларни тақдим этишнинг функционал механизмини яратиш учун тегишли субъектларнинг иши қуйидаги муҳим принципларга асосланиши керак:

• Идоралараро ишларни мувофиқлаштириш ва йўналишларни амалга ошириш учун оддий баёнотлар ишлаб чиқилиши керак, шунда ҳар қандай хизмат кўрсатувчи провайдер, сектор ёки муассасадан қатъи назар, муайян хизматлар тўғрисида ишончли маълумот ва тавсияларга эга бўлиши ва тегишли йўналишни амалга ошириши мумкин

• Барча хизматлар мувофиқлаштирилган ишларни бажариш учун аниқ, изчил ички баёнотларни ишлаб чиқиши лозим.

• Муайян муассаса ёки ихтисослаштирилган хизмат гендер зўравонликдан жабр кўрганларга хизмат кўрсатиш ишларини юритишда мувофиқлаштирувчи марказ сифатида тайинланиши керак. Танлов мавжуд функциялар ва ваколатлар, шунингдек бор имкониятлар ва манбалардан кеоиб чиқиб амалга оширилиши лозим.

• Барча жалб қилинган муассасалар / ихтисослаштирилган хизматлар сифатли даволаниш ва ёрдам кўрсатиш учун кўрсатмалар, асосий хизматлар ва уларни мувофиқлаштириш бўйича дастлабки тренингдан ўтиши лозим.

• Иштирок этган барча субъектларга мувофиқлаштирувчи ким эканлиги ва ҳар бир муассаса/хизматнинг роли тўғрисида маълумот берилиши керак

Қўйидагиларни бажаришда изчил ва мувофиқлаштирилган ёндашувни таъминлаш керак:

• Ишни бошқариш
• Хавфларни баҳолаш
• Хавфсизликни режалаштириш.

• Гендер зўравонликдан жабр кўрганлар ёки уни бошидан ўтказганлар билан ишлайдиган хизматлар ўртасида доимий алоқа ва кейинги мониторинг сақланиши керак.

• Муассасалар ўртасида маълумот алмашишни осонлаштириш ва ишнинг боришини кузатиш учун идоралараро тизим ишлаб чиқилиши керак.

Идоралараро ёндашувининг муҳим қисми ҳисобланмиш қайта йуналтириш тизими (бошқа хизмат тақдим этувчиларга йуналтириш) ўзаро келишилган ва мувофиқлаштирилган жараён ҳисобланади.

Қайта йўналтириш — гендер зўравонлик жабрланувчисининг ўз иши хусусида индивидуал мутахассис ёки муассаса билан алоқага қириш жараёни, ҳамда мутахассислар ёки муассасаларнинг жабрланувчини ҳар томонлама қўллаб-қувватлашини таъминлаш мақсадида биргаликда мулоқот қилиш ва биргаликда ишлаш жараёни саналади.

Қайта йўналтириш тизимидаги ҳамкорлар, одатда, турли давлат идоралари, хотин-қизлар ташкилотлари, жамоат ташкилотлари, соғлиқни сақлаш муассасалари ва бошқаларни ўз ичига олади (ЮНФПА 2010).
Қайта йуналтириш тизими — гендер зўравонликни бошидан кечирган жабрланувчиларнинг ҳимоясини таъминлаш ва ёрдам бериш, уларнинг тўлиқ тикланишида ёрдам кўрсатиш ва ҳукуқ ҳамда имкониятларини кенгайтиришда, гендер зўравонликнинг олдини олиш ва зўравонликни содир этган шахсни таъқиб қилиниши каби умумий мақсадларга эга бўлган, ҳамкорлик тармоғида пухта аниқлаштирилган ва аниқ белгиланган (айрим ҳолларда бир-бирининнг ўрнини тўлдирувчи) қайд этилган мажбуриятлар ва ваколатларга эга бўлган турли объектларни бирлаштирадиган мажмуавий институционал база.

Қайта йўналтириш механизмлари самарали ўзаро алоқалар асосида ишлайди ҳамда аниқ ва оддий изчил қадамлардан иборат аниқ белги ланган йўллар ва иш тартибларни ўрнатадилар. (ЮНФПА 2010).

Хизмат тақдим этувчилар ўртасида қайта йўналтиришни амалга ошириш учун реферал (йўналтирувчи) протоколлар ёки шартномалар тузилиши ва тасдиқланиши керак. Бу аёл ёки қизга ёрдам бериш жараёнида бюрократик процедураларнинг қисқаришини таъминлайди, шунингдек, қайта йўналтириш жараёнининг ҳар бир иштирокчисининг жавобгарлигини аниқлайди.

Қуйидаги мезонлар асосида гендер зўравонлик жабрланувчисига хизматларни тақдим этувчилар ҳақидаги аниқ ва тўлиқ маълумотларни тақдим этиш:

КИМ — гендер зўравонликни бошидан кечирган жабрланувчиларга қанақа хизмат тақдим этувчи муассаса/ташкилот бор? Ушбу хизматлардан фойдаланиш имконига эга бўлиш учун масъул шахснинг алоқа маълумотлари (исм-фамилияси, лавозими, манзили, телефон рақами, электрон платформадаги маълумотлар) ни келтириш.

НИМА — жабрланувчилар маълум бир хизматларни тақдим этувчилардан қандай ёрдамларни кутишлари мумкин? Шунингдек, ушбу хизматлардан фойдаланиш билан боғлиқ харажатлар ҳақидаги маълумотлар.

ҚАЕРДА — хизматларни тақдим этувчининг жойлашган жойи/аниқ манзили.

Aхборотни бошқариш жараёни зўравонликнинг олдини олиш ва унга самарали жавоб бериш учун жуда муҳимдир. Бироқ, маълумот тўплаш ва алмашиш жараёнига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Гендер зўравонлигининг ўта сезгир табиати ахборотни бошқариш билан боғлиқ бир қатор ўзига хос муаммоларни келтириб чиқаради, айниқса соп қўлланиладиган масалаларда. Маълумот тўплаш ва алмашишни бошлашдан олдин, хавфсизлик билан боғлиқ ахлоқий жиҳатлар ва масалаларнинг тўлиқ спектрини ҳисобга олиш керак:

• Гендер зўравонлигининг ўзига хос ҳолатлари тўғрисидаги маълумотлар ошкор этилмайди

• Aхборотни тарқатишда алоҳида эътибор бериш керак

• Aхборот тўплашнинг ахлоқий ва хавфсиз жараёни билан боғлиқ барча кўрсатмаларга риоя қилиш керак:

• Шахсий маълумотларни ҳар қандай маълумотлар шарҳига киритишга йўл қўйилмайди

• Муайян шахслар ёки жамоаларнинг шахсий маълумотларини ошкор қилиши мумкин бўлган ёки таъсирланган аҳоли ёки ходимларнинг хавфсизлигини хавф остига қўйиши мумкин бўлган шахсий маълумотларни оммавий равишда ошкор қилишга йўл қўйилмайди.

Хизмат кўрсатувчи қўйидагиларни бажариши лозим:

• Гендер зўравонлик жабрланувчиси ёки уни бошидан кечирган шахс тўғрисида демографик маълумотлар (исми, ёши, жинси, ногиронлик тури, оилавий аҳволи, этник келиб чиқиши) ҳақида маълумот тўплаш ва қайд этиш; унинг қарамоғидаги болалар ҳақида маълумот; руҳий касалликлар тарихи, ноқонуний моддалар ва гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш; оила аъзолари ва муносабатлар тўғрисидаги маълумотлар; жабрланувчи/оиланинг ижтимоий-иқтисодий ҳолати тўғрисида маълумот; қабул қилинган розилик;

• Жабрланганларни / зўравонликни бошидан кечирганларни шахсий маълумотларидан фойдаланиш мумкинлиги тўғрисида хабардор қилиш ва улардан розилик олиш (хабардор қилинган розилик);

• Барча материалларни хавфсиз жойда сақлаш.

Гендер зўравонлиги билан боғлиқ ҳар бир иш ушбу иш бўйича маълумот олган барча хизмат кўрсатувчи провайдерлар томонидан ҳужжатлаштирилиши керак.

Ҳужжатлар зўравонликнинг ўзига хос ҳолати ва кўпинча тиббий тарих ҳақида энг муҳим маълумотларни ҳар томонлама кўриб чиқишни ўз ичига олиши керак. Гендер ва жинсий зўравонлик тўғрисидаги ишни ҳужжатлаштириш стандарт шакллар, қоғоз регистрлари ва бошқалар ёрдамида амалга оширилиши мумкин.

Ҳар бир зўравонлик ҳолати бўйича тегишли маълумотларни тўплаш ва уларни ягона маълумотлар базасига бирлаштириш:

• Гендер ва жинсий зўравонлик ҳолатларининг ривожланишини кузатиш ва баҳолаш учун маълумотлар яратиш;

• Маълум бир минтақада маълум ишлар ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлиш;

• Гендер зўравонлигига соҳавий ва соҳалараро жавоб чораларини (хатарлар, тенденциялар) амалга оширишни баҳолашга ёрдам бериш.

Хизмат кўрсатувчи провайдерлар нуқтаи назаридан ҳужжатлаштириш ва таҳлил қилишнинг мақсади, турли даражаларда (ташкилий, маҳаллий, миллий) қарор қабул қилиш учун маълумотларни ыуйидаги мақсадда шакллантиришдир:

• Барча даражадаги гендер зўравонлигига тезкор жавоб беришни қўллаб-қувватлаш;

• Барча даражадаги гендер зўравонлигига тезкор жавоб беришни мониторинг қилиш ва назорат қилиш;

• Ҳаракатларни режалаштириш.

Маълумот алмашиш учун фақат статистик кўрсаткичларга эга ҳисоботлар тақдим этилиши керак. Ҳеч ким хизмат кўрсатувчи провайдерни режалаштирилган ҳисобот доирасида индивидуал иш материалларини тақдим этишга мажбурламаслиги керак. Учинчи шахсларга иш материалларини тақдим этиш тақиқланади, фақат жабрланувчидан/гендер зўравонликни бошидан ўтказган шахсдан тўғридан-тўғри розилик талаб қилинадиган махсус ҳолатлар ва бошқа хизматларга мурожаат қилиш абрланувчи шахснинг манфаати учун амалга оширилганда (масалан, хавфнинг юқори қисми) бундан мустасно.

Шуни таъкидлаш керакки, ҳужжатлаштириш ва маълумот алмашиш тизими - бу маҳаллий даражадаги муассаса/ташкилотдан тортиб марказлашган давлат даражасигача бўлган гендер зўравонлик ҳолатлари тўғрисида доимий равишда тизимли ва динамик равишда маълумот олиш усулидир. Бундай тизим гендер зўравонлиги билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилишда иштирок этадиган маҳаллий ёки миллий даражадаги муассасалар ҳисобот беришлари ва ушбу ҳодиса билан боғлиқ аниқ ва долзарб маълумотлардан доимий фойдаланишлари мумкин бўлган ягона механизмдир. Ҳар бир хизмат кўрсатувчи провайдер ўз ишларини ҳисобини юритиши керак. Ҳар бир жабрланувчи учун барча тегишли ва тегишли равишда тўлдирилган материалларни ўз ичига олган алоҳида иш юритилиши керак.

* Хабардор қилинган розилик-бу хизмат кўрсатувчи провайдер ва қабул қилувчи ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик жараёни бўлиб, натижада хизмат олувчи ўз ихтиёри билан, таҳдид, қўрқитиш ёки мажбурлашсиз, шахсий маълумотларини сақлаш, йўналтириш ёки тарқатишга розилик беради. Хизматларни олувчи мавжуд хизматлар ёки муқобил ёрдам вариантлари тўғрисида улар тушунадиган тилда ва шаклда маълумот олишлари керак.